МАЗМУН

• Сатвик-диета - асосий тушунчалар
• Аюрведа - соғлом қолиш йўли
• Инсон табиий ўсимлик егувчи сифатида
• Саттва - озиқланиш йўли сифатида
• Ражас – Саттванинг тескари томони
• Тамас номутаносибликни англатади
• Ҳар уч гуруҳда мавжуд маҳсулотларга мисоллар

Кўп диеталар тез вазн йўқотишга, айрим касалликларнинг симптомларини енгиллаштиришга ёки уларнинг олдини олишга ёрдам беради. Сатвик озиқланиш эса асосан руҳийлик ва ақлимизга қаратилган. У танани соғлом сақлайди ва шунинг учун йога-диета деб ҳам аталади.

Сатвик-диета - асосий тушунчалар

Диета Ҳиндистондан келган. Маҳаллий эътиқо бўйича у ақл ва танани соғлом сақлашга имкон беради. Шунингдек, у анъанавий ҳинд аюрведа ва йога адабиётига асосланган. Озиқланиш лакт-vegetarian деб аталиши мумкин. У тўлиқ дон маҳсулотлари, мевалар, сабзавотлар, донабўлаклар ва сут маҳсулотларини ўз ичига олади. Сатвик озиқланишда унинг фалсафаси ва маҳсулотларнинг аниқ тақсимоти муҳим аҳамиятга эга. Ҳинд ҳаёт ва тил фалсафасидан қочиш мумкин эмас. Маҳсулотлар уч турга бўлинади: саттва, ражас ва тамас. Бу яхшилик, иштиёқ ва беэътиборликни англатади. Саттва деб аталган озиқ-овқатлар мумкин қадар кўпроқ истеъмол қилиниши ва тегишли ҳурмат билан қаралиши керак. Бу гуруҳ соғлиққа энг катта таъсир кўрсатади. Улар янги, табиий ва табиатга мос ўсган бўлиши керак, сунъий ўғитларсиз. Шунингдек, улар генетик муҳандисликсиз, консервантлар ва бошқа таъм кучайтиргичларсиз бўлиши лозим. Бу иситиш жараёнига ҳам тааллуқли. Қоидаларга кўра, таомлар инсон аралашувини минимал даражада талаб қилади. Шунинг учун уларни хом ёки сувда енгил пиширилган ёки буғда пиширилган ҳолда истеъмол қилиш яхшироқ. Қарши томонда ҳар қандай озиқ-овқат тамасга айланиши мумкин. Бу ном кўп ишланган, нотўғри, айниқса узоқ вақт сақланган ва қовурилган маҳсулотларни тасвирлашда қўлланилади. Ҳинд ҳаёт фалсафасига кўра, бундай озиқ-овқатлар тананинг ва ақлнинг мувозанатини бузади.

Аюрведа - соғлом қолиш йўли

Аюрведа қарийб 5,000 йилдан бери қўлланилаётган анъанавий ҳинд тиббиёти туридир. Бу атама эркин таржимада ҳаёт ҳақидаги билим ёки ҳаёт йўли маъносини беради. У ҳозиргача Ҳиндистон ва Шри-Ланкада амалга оширилади. У жисмоний соғлиқ билан бирга руҳий ва маънавий соғлиқни ҳам қамраб олади. Бу тиббиёт тури Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан тўлиқ қабул қилинган. Шу билан бирга, кўп олимлар унинг самарадорлигини тан олмайдилар. Бу асосан ҳинд эътиқодларига асосланган ва маҳаллий динлар билан яқин боғлиқлиги сабабли. Шу билан бирга, у кўп касалликларни, айниқса ҳазм тизими касалликларини даволашда қўлланилади. Ушбу тизимда танани тўлиқ шифолаш мумкин эмас, агар ақлимиз касал бўлса, деган қарашга асосланади. Табиат билан уйғун ҳаёт ва кўп альтернатива терапияларга катта аҳамият берилади. У ҳаётнинг барча жиҳатлари ўртасида тўғри мувозанатни сақлашга асосланган. Масалан, соғлом озиқланиш, уйқў, иш ёки дам олишни мисол қилиш мумкин. Бу тизимда даволаш усули ҳар доим индивидуалдир. Тиббиётчи учун энг муҳими беморини яхши тушунишдир. Бу иш тури, озиқланиш, дунёвий масалалар, ижтимоий мақом ва ҳатто кундалик одатлар каби маълумотларни ўз ичига олади. Бу тиббиёт тури фақат муайян касалликни даволашга эмас, балки унинг пайдо бўлиш сабабини ва муаммонинг аслини билишга қаратилган.

Инсон табиий ўсимлик егувчи сифатида

Сатвик-диета инсоннинг ўсимлик манбаидан озиқланишга мослашганлигига ишонади. У кўплаб Ҳинд дини китобларида пайдо бўлган ва аюрведанинг асосидир. Бу бизнинг танамиз структурасида ҳам намоён бўлади. Бизда гўшт егувчиларга хос бўлган узун тишлар ривожланмаган. Шунингдек, тананинг узунлигига нисбатан ичакларимиз узун. Бу ҳам ўсимлик егувчиларга мослашиш белгиси, чунки гўшт егувчиларда ҳазм тизими қисқа. Кейинги омил анча камроқ аниқ. Ўсимлик егувчилар инсонлар каби териси орқали терлайди. Гўшт егувчиларда эса аксинча ҳолат кузатилади. Улар одатда танасини оғиз ёки бошқа усуллар билан совутишади. Шунингдек, сув қабул қилиш усули ҳам тасвирланган. У ҳам ўсимлик егувчи ҳайвонларга ўхшаш, гўшт егувчиларга эмас. Ишонч бу тушунчада муҳим роль ўйнайди. Ҳинд эътиқодига кўра, гўшт истеъмол қилиш ёмон карма келтириши мумкин. Бундан ташқари, ҳаётимизда истеъмол қилган ҳар бир нарса кейинчалик бизга қарши бўлади, деган ёзув мавжуд. Бу диетани ноодатий қилувчи сабаблардан бири.

Саттва - озиқланиш йўли сифатида

Ушбу сўздан Сатвик-диета пайдо бўлган. Ҳинд фалсафасида у яхшилик, поклик ва умумий ижобий нарсани англатади. Бу гуруҳдан маҳсулотлар озиқланишимизда имконият қадар кўп бўлиши керак. Аюрведа йўлида бундай озиқланиш бизга жисмоний куч, тоза ақл, соғлиқ ва узоқ умр беради. Бундан ташқари, бу ҳинд фалсафасига мувофиқ озиқланиш туридир, у соғлом ақл танамиздаги барча жараёнларни белгилайди, деб ҳисоблайди. Ақлий равшанлик ва руҳий соғлиқни сақлаш яхши ҳаётнинг асосидир. Бу гуруҳ маҳсулотлари янгилик ва минимал ишлов бериш билан ажралиб туради. Шунингдек, сатвик таомларимиз мумкин қадар нейтрал бўлиши керак. Бу ҳазм тизимимизни минимал равишда рағбатлантиради. Улар ортиқча тузли, аччиқ, ёки кўп толали бўлмаслиги керак. Бу озиқланиш тури Ҳиндистон аҳолиси учун жуда хос бўлиб, табиат билан уйғун тинч ҳаёт кечиришни истайдиганлар учун мос келади.

Ражас – Саттванинг тескари томони

Ҳинд эътиқодига кўра, ражас на яхши, на ёмон. Бу индивидуализм, эготизм, ҳаракат ва динамика. Кўпинча бу тенденциядаги озиқланиш ортиқча рағбатлантирувчи деб баҳоланади. У ақлга салбий таъсир қилиши, эготизм, ғазаб ёки вафосизликка олиб келиши мумкин. Қадимги ёзувларга кўра, бундай диета айниқса армия, юқори мартабали магнатлар ва ҳокимлар учун тавсия қилинган. У куч берар, жисмоний ва ақлий қобилиятни оширар эди. Лекин ақлни камроқ аниқ ва назорат қилиш қийин бўлиши керак эди. Бундай озиқланиш кўп миқдорда зирвалар ва ферментланган маҳсулотлардан иборат бўлиб, сатвик ақл билан мувофиқ эмас. У барча турдаги бодринглар, тузли, ширин, аччиқ, зиравор ва ҳатто қовурилган маҳсулотларни ўз ичига олади. Шунингдек, турли ичимликлар, жумладан қаҳва, чой ва сирка ҳам қўлланилган. Бундай диета билан 100 ёшгача яшаш мумкин, деб ҳисобланган.

Тамас номутаносибликни англатади

Тамас юқоридаги икки озиқланиш туридан фарқли равишда қабул қилинмайдиган нарсадир. У тананинг ва ақлнинг салбий томонларига таъсир қилади. Ҳеч қандай сезиларли фойда келтирмайди ва заифлар учун мўлжалланган. Тамас сифати номутаносиблик, тартибсизлик ва ташвишни англатади. Тамас диетаси инсоннинг салбий хусусиятларини кучайтиришига ишонилган. Масалан, бундай диета лоқайдлик, чарчоқ, ҳаракатга мотивациянинг йўқлиги ва маънавий ривожланишнинг тўхташи каби ҳолатларни ўз ичига олади. Журналларга кўра, бундай диетадаги одам қизиқарсиз, зерикарли ва ғоясиз бўлади. У турли касалликларга, жумладан диабет, семириш, буйрак ва юрак-қон томир касалликларига чалинган бўлиши эҳтимоли юқори. Бу ҳақиқатдан узоқ қараш эмас. Бундай озиқланишга алкогол, кўп ишланган озиқ-овқатлар ва тамаки чекиш киради. Шунингдек, гўшт, балиқ, тухум, қўзиқорин ва аччиқ зираворлар ҳам киради. Шунингдек, бу гуруҳда таом тайёрлаш усули ҳам муҳимдир. Биз қовуриш ёки нотўғри пишириш, ёниб кетиш каби ҳолатларни назарда тутамиз. Қизиқ факт шундаки, ҳатто саттва маҳсулоти муддати ўтганида ҳам тамас деб аталади.

Ҳар уч гуруҳда мавжуд маҳсулотларга мисоллар

саттва

• Донабўлаклар (лентил, сафдошлар, фасол, нахот, нохут)
• Тозаланмаган дон (буғдой, арпа, овёс, амарант)
• Ёғочлар
• Урғочлар (қўнғироқ, қовун)
• Гўшт
• Сут ва сут маҳсулотлари (қаттиққаттиқ, кефир, творог)
• Сабзавот ва мевалар (деярли ҳаммаси - янги бўлиши муҳим)
• Кокос
• Қўшимчали сув
• Сер Панерр
• Жоҳаннибро гуми
• Мулойим зираворлар

Ражас

• Пишган сыр (Чеддар, Моцарелла, Бри, Камамбер)
• Май
• Ферментланган мевалар ва сабзавотлар
• Қаттиқ таъмли сабзавотлар (пияз, саримсоқ, пиёз, редис, зайтун)
• Цитрус мевалари
• Қаттиқ таъмли зираворлар ва қўшимчалар (туз, сирка, қалампир, карри, имбир)
• Шакар
• Қаҳва ва чой
• Шоколад маҳсулотлари
• Қовурилган таомлар

Тамас

• Алкогол
• Гўшт
• Балиқ ва денгиз маҳсулотлари
• Қўзиқорин
• Тухум
• Озиқ қолдиқлари
• Муддати ўтган озиқ-овқат
• Тўлиқ пишмаган таомлар (ёниб кетган, кам пишган, қовурилган, грильланган)

Хулоса

Сатвик-диета албатта жуда қизиқарли диета, айниқса унинг пайдо бўлиши ҳақида. Ушбу диетани унинг пайдо бўлиш воқеалари ва мақсадисиз тушуниш мумкин эмас. Бу мураккаб тушунчага қарамай, унинг самарадорлигини инкор этиш мумкин эмас. Аслида, бу жуда соғлом озиқланиш бўлиб, макро ва микроэлементларга бўлган эҳтиёжни деярли юз фоиз қоплайди. Лекин гўшт истеъмол қилмаслик сабабли Витамин B12 қўшимчасини кўриб чиқиш кераклигини унутмайлик.