Οι τροφικές αλλεργίες είναι ένα σχετικά συχνό φαινόμενο στη σημερινή κοινωνία. Το ποσοστό των αλλεργικών αυξάνεται πρακτικά χρόνο με το χρόνο. Ένα είδος παράδοξου είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι ασθενείς αυτού του τύπου βρίσκονται σε ανεπτυγμένες χώρες. Αυτή η κατάσταση επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, και από τα πιο κοινά προϊόντα που μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις είναι οι πρωτεΐνες αγελαδινού γάλακτος, τα αυγά, τα ψάρια, τα θαλασσινά, αλλά και οι ξηροί καρποί και το σιτάρι. Επομένως, σε αυτό το κείμενο θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τους λόγους αυτής της κατάστασης και να παρουσιάσουμε προϊόντα που μπορούν να αποτελέσουν καλή εναλλακτική στα προαναφερθέντα αλλεργιογόνα.
Τι ακριβώς είναι μια τροφική αλλεργία;
Μια αλλεργία είναι μια ανώμαλη και συνήθως υπερβολική αντίδραση του οργανισμού σε ορισμένες ουσίες, που ονομάζονται αλλεργιογόνα. Υπάρχουν τέσσερις βασικοί τύποι τέτοιων αντιδράσεων: τροφικές, εισπνευστικές, λοιμώδεις και επαφής. Θα εστιάσουμε μόνο στον πρώτο τύπο, αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι μια τροφική αλλεργία δεν είναι το ίδιο με μια τροφική δυσανεξία. Στην πρώτη περίπτωση, το σώμα μας αντιδρά λανθασμένα στην παρουσία ορισμένων πρωτεϊνών και προσπαθεί να τις καταπολεμήσει, συχνά με αρνητικές επιπτώσεις σε ολόκληρο το σύστημα. Σε μεγαλύτερη ποσότητα αλλεργιογόνου ή σε ακραία υπερευαισθησία, μπορεί να προκληθεί ακόμη και μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση. Ενδιαφέρον είναι ότι σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται η παρουσία διαφόρων συν-παραγόντων για να συμβεί αυτό. Ο όρος αυτός περιλαμβάνει παράγοντες αλλά και ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν ή να επιταχύνουν μια αλλεργική αντίδραση. Καλές παραδείγματα είναι διάφορες βακτηριακές ή ιογενείς λοιμώξεις, αλλά και υπερβολική σωματική άσκηση, φάρμακα, χρόνιος στρες και ακόμη και αλκοόλ. Στην περίπτωση της δυσανεξίας, συνήθως έχουμε έλλειψη κατάλληλων ενζύμων για την πέψη τέτοιων ενώσεων, που οδηγεί σε δυσφορία και άλλα συμπτώματα όπως διάρροια. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτές οι αντιδράσεις στην πλειονότητά τους δεν είναι απειλητικές για τη ζωή, αλλά πολύ δυσάρεστες και επιβαρυντικές. Το 1995, μια ομάδα επιστημόνων, βάσει των συλλεγμένων δεδομένων, καθόρισε μια σειρά αλλεργιογόνων που προκαλούν τις πιο συχνές ισχυρές αλλεργικές αντιδράσεις στον πληθυσμό μας. Μια τέτοια λίστα εγκρίθηκε το 1999 από την Επιτροπή Codex Alimentarius και φέρει μέχρι σήμερα το όνομα «Big Eight». Περιλαμβάνει: αγελαδινό γάλα, σόγια, ξηρούς καρπούς και φιστίκια, οστρακοειδή, ψάρια, αυγά κοτόπουλου και σιτάρι.
Αλλεργία σε ψάρια και οστρακοειδή
Οι πρωτεΐνες που υπάρχουν στα ψάρια και τα οστρακοειδή μπορούν να χαρακτηριστούν με ασφάλεια ως ισχυρά αλλεργιογόνα. Οι αλλεργικές αντιδράσεις που εμφανίζονται μετά την κατανάλωσή τους είναι συνήθως γρήγορες και έντονες. Μερικές φορές μπορεί να προκληθεί ακόμη και αναφυλακτικό σοκ, το οποίο είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για την υγεία και τη ζωή μας. Αξίζει να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι με σοβαρές αλλεργίες πρέπει να αποφεύγουν ακόμη και την οσμή ή την επαφή με το ίδιο το φαγητό, καθώς και το άτομο που το κατανάλωσε πρόσφατα. Βεβαίως, αυτές είναι σπάνιες περιπτώσεις, αλλά συμβαίνουν. Ορισμένες πρωτεΐνες χάνουν την αλλεργιογόνο δράση τους όταν υποβάλλονται σε θερμική επεξεργασία. Δυστυχώς, αυτή η ομάδα δεν περιλαμβάνει τις πρωτεΐνες ψαριών και οστρακοειδών, καθώς είναι ανθεκτικές σε τέτοιες επεξεργασίες και δεν χάνουν τις ιδιότητές τους ως πιθανά αλλεργιογόνα. Επιπλέον, οι άνθρωποι που είναι αλλεργικοί στα ψάρια είναι κατά μεγάλο μέρος επίσης αλλεργικοί στα οστρακοειδή. Η ερώτηση είναι, με τι μπορούμε να αντικαταστήσουμε αυτά τα τρόφιμα; Η καλύτερη επιλογή είναι τρόφιμα με παρόμοια μακρο- και μικροθρεπτικά συστατικά στη σύνθεσή τους. Μια καλή επιλογή είναι να εντάξετε μεγαλύτερες ποσότητες ξηρών καρπών στη διατροφή σας και να προσέξετε την επαρκή πρόσληψη πρωτεϊνών. Μπορούμε να καταναλώσουμε διάφορα είδη κρέατος, αλλά και αυγά, ή να εμπλουτίσουμε το ημερήσιο μενού μας με ελαιόλαδο. Το ψάρι είναι μια εξαιρετικά πλούσια πηγή ακόρεστων λιπαρών οξέων και εύπεπτης πρωτεΐνης, γι' αυτό αξίζει να καταναλώνουμε και ηλιόσπορους, κολοκυθόσπορους ή λιναρόσπορο και να φροντίζουμε για πιθανή συμπλήρωση αυτών των λιπαρών οξέων.
Αλλεργία σε διάφορους ξηρούς καρπούς, συμπεριλαμβανομένων των φιστικιών
Όλοι οι τύποι ξηρών καρπών είναι πολύ ισχυρά αλλεργιογόνα. Σχεδόν 15 είδη έχουν τέτοια δράση. Ωστόσο, τα φιστίκια (αράπικα φιστίκια) ηγούνται αυτής της λίστας. Προκαλούν σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις που συχνά οδηγούν σε αναφυλακτικό σοκ – ιδιαίτερα σε μεγάλες ποσότητες. Λόγω της ανθεκτικότητας των πρωτεϊνών που περιέχουν, είναι πολύ δύσκολο να αφαιρεθούν αυτές οι ιδιότητες. Επομένως, μέχρι σήμερα όλες οι μέθοδοι για την αφαίρεση των αλλεργιογόνων ιδιοτήτων τους έχουν αποτύχει. Ενδιαφέρον είναι ότι τέτοια ευαισθητοποίηση είναι πολύ πιο συχνή στα παιδιά και τους εφήβους παρά στους ενήλικες. Μια τέτοια αλλεργία δεν υποχωρεί με την ηλικία, αλλά είναι δυνατόν να ανακουφιστούν ελαφρώς τα αλλεργικά συμπτώματα μετά την κατανάλωση. Οι ξηροί καρποί στη διατροφή μπορούν να αντικατασταθούν με διάφορους τρόπους. Ο πρώτος είναι η κατανάλωση καρπών που ονομάζονται ξηροί καρποί αλλά δεν ταξινομούνται ως τέτοιοι. Αναφερόμαστε σε καρύδες, αλλά και σε μοσχοκάρυδο. Μπορούμε επίσης να εισάγουμε διάφορα έλαια ξηρών καρπών στη διατροφή. Αυτά δεν προκαλούν αλλεργική αντίδραση, αλλά πρέπει να επιλέγονται μόνο τα ραφιναρισμένα, καθώς μόνο αυτά είναι ασφαλή για αλλεργικούς. Επιπλέον, αξίζει να επιλέγουμε, για παράδειγμα, ψημένες νιφάδες βρώμης, σπόρους σουσαμιού, ηλιόσπορους και κολοκυθόσπορους, νιφάδες καρύδας, αλλά και κουκουνάρια.
Αλλεργία στα αυγά κοτόπουλου
Οι πρωτεΐνες που βρίσκονται στα αυγά κοτόπουλου είναι επίσης ισχυρά αλλεργιογόνα. Πρέπει να τους δώσουμε περισσότερη προσοχή, κυρίως επειδή συνήθως εισάγονται στη διατροφή του παιδιού αμέσως μετά το γάλα. Αξίζει να θυμόμαστε ότι η λευκωματίνη έχει πολύ ισχυρότερες αλλεργιογόνες ιδιότητες, γι' αυτό υπάρχουν περιπτώσεις όπου η κατανάλωση μόνο του κρόκου δεν προκαλεί αρνητικά συμπτώματα. Ενδιαφέρον είναι ότι οι περισσότερες αλλεργίες καταγράφονται στην ηλικία μεταξύ 4 και 5 ετών. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με τους προαναφερθέντες, είναι δυνατόν να μειωθεί το αλλεργιογόνο δυναμικό των αυγών κοτόπουλου. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες, μπορεί να μειωθεί έως και κατά 75% με το βράσιμο των αυγών, αλλά η θερμική αυτή επεξεργασία πρέπει να διαρκεί περίπου 10 λεπτά. Αξίζει να σημειωθεί ότι το τηγάνισμα και το ψήσιμο των αυγών είναι ακόμη πιο αποτελεσματικά, και έχει αναφερθεί ότι το 50 έως 85% των αλλεργικών ανέχονται καλά τα αυγά μετά από κατάλληλη θερμική επεξεργασία. Το πιο συνηθισμένο μέτρο αντιμετώπισης των αλλεργιών είναι η εφαρμογή δίαιτας εξάλειψης, αλλά ταυτόχρονα χάνουμε πολλά θρεπτικά συστατικά που προάγουν την υγεία. Επομένως, πρέπει να δίνετε ιδιαίτερη προσοχή στην επαρκή πρόσληψη πρωτεϊνών στη διατροφή σας. Αξίζει να αυξήσετε την κατανάλωση κρέατος, ακόμη και κόκκινου κρέατος, για να εξασφαλίσετε την επάρκεια σιδήρου. Μια καλή επιλογή θα είναι σίγουρα το βοδινό, το αρνίσιο, το κουνέλι ή το κρέας γαλοπούλας. Ας καταναλώσουμε επίσης ψάρια και θαλασσινά, φυσικά μόνο αν δεν είμαστε αλλεργικοί σε αυτά. Πρέπει επίσης να προσέχουμε την κατάλληλη ποσότητα λαχανικών και φρούτων. Ιδιαίτερα κατάλληλα σε αυτή την περίπτωση είναι τα παντζάρια, τα βερίκοκα, το μπρόκολο και τα ροδάκινα. Επιπλέον, αξίζει να καταναλώνουμε φυτικά έλαια όπως ελαιόλαδο, ηλιέλαιο ή λάδι κανόλας.
Αλλεργία στη σόγια
Η σόγια είναι ένα σχετικά νέο τρόφιμο για τον πληθυσμό μας. Επομένως, δεν είναι περίεργο που προκαλεί σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις σε πολλούς ανθρώπους. Χρησιμοποιείται με επιτυχία εδώ και καιρό σε βρέφη με αλλεργίες στην πρωτεΐνη γάλακτος. Παρ' όλα αυτά, εκτιμάται ότι σχεδόν το 14% των παιδιών με αλλεργία στο γάλα είναι επίσης αλλεργικά στις πρωτεΐνες σόγιας. Επιπλέον, είναι ένα σχετικά οικονομικό προϊόν, περιέχει πολύ πρωτεΐνη για φυτό και είναι απλά νόστιμο. Γι' αυτό είναι ευρέως διαδεδομένο στη βιομηχανία τροφίμων. Ιδιαίτερα η λεκιθίνη σόγιας περιέχεται σε αλλαντικά, σάλτσες, γλυκίσματα και ακόμη και σε ιατρικές κάψουλες. Όλα αυτά σημαίνουν ότι οι αλλεργικοί πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί και να διαβάζουν προσεκτικά σχεδόν κάθε συστατικό του προϊόντος, καθώς μπορεί να περιέχει σόγια. Επιπλέον, μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί τρόπος να μειωθεί η αλλεργιογόνος δράση της, οπότε αξίζει να σκεφτούμε μια δίαιτα εξάλειψης. Παρ' όλα αυτά, η σόγια, ειδικά στην Ευρώπη, δεν είναι ένα κυρίαρχο προϊόν. Αν την αφαιρέσουμε από τη διατροφή μας και τρεφόμαστε υγιεινά, είμαστε πρακτικά σίγουροι ότι δεν θα οδηγήσει σε ελλείψεις. Ας θυμόμαστε όμως ότι αυτή η αφαίρεση πρέπει να ισχύει και για προϊόντα σόγιας όπως το τόφου και η σάλτσα σόγιας.
Τι είναι οι διασταυρούμενες αλλεργίες;
Οι διασταυρούμενες αλλεργίες είναι αλλεργικές αντιδράσεις που εμφανίζονται στο σώμα μας όταν ένα από τα αλλεργιογόνα αναγνωρίζεται και συνδέεται με το αντίστοιχο αντίσωμα. Αυτό είναι ενδιαφέρον, γιατί το αντίσωμα αυτό μπορεί να έχει παραχθεί προηγουμένως ως αντίδραση σε άλλο αλλεργιογόνο. Ωστόσο, η δομή και των δύο είναι τόσο παρόμοια που το σώμα τα ταξινομεί ως τα ίδια αλλεργιογόνα. Επομένως, διάφορες, ακόμη και φαινομενικά πολύ διαφορετικές ουσίες μπορούν να προκαλέσουν διασταυρούμενες αλλεργίες. Μια τέτοια κατάσταση παρατηρείται, για παράδειγμα, με γύρη σημύδας και μήλου, γύρη χόρτων και πορτοκαλιού, και σε αλλεργικούς στο λάτεξ μπορεί να εμφανιστεί σχεδόν η ίδια αλλεργική αντίδραση μετά την κατανάλωση μπανάνας. Η εμφάνιση αλλεργίας δεν οδηγεί απαραίτητα σε διασταυρούμενες αντιδράσεις, αλλά η πιθανότητα τέτοιων αντιδράσεων είναι πολύ υψηλή. Επομένως, αξίζει να εξοικειωθούμε με τους πίνακες τέτοιων αντιδράσεων για να μπορέσουμε να ελέγξουμε αν μια συγκεκριμένη διασταυρούμενη αντίδραση εμφανίζεται σε εμάς.
Περίληψη
Αξίζει να θυμόμαστε ότι η τροφική αλλεργία και η τροφική δυσανεξία δεν είναι το ίδιο πράγμα. Αν και τα συμπτώματα μπορεί να φαίνονται παρόμοια με την πρώτη ματιά, οι μηχανισμοί εμφάνισής τους είναι πολύ διαφορετικοί. Επιπλέον, είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε ότι μια τροφική αλλεργία δεν σημαίνει απαραίτητα έλλειψη θρεπτικών συστατικών. Σε τέτοιες περιπτώσεις αξίζει να αναζητήσουμε υποκατάστατα προϊόντα με παρόμοια σύνθεση, ώστε να εξασφαλίζεται η επαρκής παροχή ορισμένων μακρο- και μικροθρεπτικών συστατικών. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για τη διατήρηση της υγείας και της ευεξίας.
Βιβλιογραφία
- Τροφικές αλλεργίες στην παιδική ηλικία. _ Allen KJ, Hill D, Heine R Medical Journal of Australia 2006; 185.7:394.
- Επεξεργασία τροφίμων και αλλεργιογόνο δράση. _ Verhoeckx, Kitty, et al. Food and Chemical Toxicology (2015).
- Αλλεργικές διασταυρούμενες αντιδράσεις, κλινικές και διαγνωστικές πτυχές. Cudowska B., Kaczmarski M. Allergy 2 (2003): 41-45.
- Immunology, επιμέλεια Marek Jakóbisiak, εκδ. III - αναθεωρημένη, Βαρσοβία 2000
- Nittner-Marszalska, Όψιμη φάση της άμεσης αλλεργικής αντίδρασης (LAR) – γιατί είναι χρήσιμη η γνώση; , Allergie 2008, αρ. 4, σ. 12–14.
